Odlewanie krzemieni odc. 2.

Odlewanie krzemieni odc. 2.

Emocje związane z nowym znaleziskiem zmuszają mnie do sięgnięcia, do stosów kamieni zalegających chałupę po kątach. Tak i nadszedł czas na kamień odłożony przed 10 laty. Bo w nim są odpowiedzi na pytania, które zadawałem sobie w odc.1, będziecie zdumieni.

fot. 1. Przyłożyłem kątownik i bardzo się zdziwiłem, każdy się zdziwi.

Kamień odłożony pod prozaicznym pretekstem – kąt prosty w naturze nie występuje a jeśli już to tylko w strukturach krystalicznych i powtarzalnych, i w wyrobach człowieczych, znaczy cywilizacyjnych.

Do pomiaru dokładności wykonania płaszczyzn pod kątem prostym i fotografii posłużyłem się precyzyjnym kątownikiem. Nie fotografowałem pod Słońce, szkoda matrycy cyfrowej ale i tak wystarczy – jest na co popatrzeć. Płaszczyzny też nie są idealne ale chylę głowę.

Kamień, jak wszyscy widzą jest szaro burym krzemieniem, fragmentem czegoś dużego. Tym razem w znalezisku nadzwyczaj dobrze zachowały się fragmenty powierzchni zewnętrznych, znalazły się też ślady w środku masy kamienia, wśród ubytków. Płaszczyzny nie są obrabiane ale na jednej z nich, tej czystej widoczny jest odlewany kamień.

fot. 2.  Widok ogólny znaleziska z jednej strony, krawędź przecięcia płaszczyzn u góry. Eksponat odwrócony - tak wygląda powierzchnia odlewanego krzemienia. Pas widoczny u góry to schłodzony materiał pierwszej porcji tłuszczu. Dalej w dół gęstniał i nie przylegał do ściany formy, musiał być nagarniany mieszadłem.

fot. 3. Druga płaszczyzna odlewu z rynny, formy. Z góry po prawej ubytek, do dołu pod kątem na lewo przez całą długość pęknięcie materiału. To pierwsza porcja lanego tłuszczu, u góry druga dolana.
Ten kąt określa pochylenie rynny podczas nalewania płynnego tłuszczu. Lustro cieczy utrzymuje poziom.

Te zachowane powierzchnie zewnętrzne nie są naturalne i schodzą się ze sobą tworząc kąt prosty ze wszystkimi widocznymi niedoskonałościami ręcznej roboty. Powstały one w formie i są odciskami formy na tłuszczu stygnącym pomiędzy ścianami.

Najpierw została zrobiona forma w kształcie prostokątnej rynny zamkniętej z jednej strony ścianą (w domyśle).

Oczywistym jest, że kombinowałem sobie z przyłożonymi do siebie płytami zrobionymi z gliny. Nic z tego, taki układ nie zapewnia potrzebnej szczelności, tłuszcz wyciekał by przez szpary i nierówności.

Obie ściany kąta prostego różnią się od siebie kolorem i fakturą. Zakładam, że najpierw nasz przodek wykonał prostokątną płytę na jedną ścianę. Po wyklejeniu i wysuszeniu do niej dołożył drugą mokrą płytę, docisnął dla szczelności do pierwszej i dopiero wtedy sklejone ściany suszył w komorze grzewczej. Stąd i wilgotność inna, i przyleganie tłuszczów inne na obu bokach ODLEWU.

Wypadało więc, żeby nasz przodek wylepił rynnę z dobrze wyrobionej gliny i wysuszył w komorze grzewczej. Tak i zrobił, przecież wylepiał formy do pieczenia chlebów luzem lub na cieście uformowanym do wypieku –  esej „NACZYNIA”.

Zatem wlewał tłuszcz do rynny ale wcale nie miał na myśli dużej bryły przetopionego i zastygłego tłuszczu, no chyba, że był smakoszem chleba ze smalcem, jak ja. Miał na myśli bryłę krzemienia i to już, tu i teraz.

WLEWAJĄC TŁUSZCZ DODAWAŁ UTWARDZACZA DLA ZWIĄZANIA TŁUSZCZÓW – ZWIĄZKÓW KRZEMU NIE WIADOMO MI JAKICH.

I do tego służyło mieszadło opisane w poprzednim odcinku, i ceremoniał mieszania gęstego płynu jakim był przetopiony i stygnący tłuszcz. Pośpiech przy mieszaniu składników TWORZYWA wymuszał też utwardzacz.

Tłuszcz zastyga na smalec w ciągu kilkunastu minut, nieraz nieco dłużej w zależności od masy i temperatury otoczenia. Wtedy też można wrzucić smażoną cebulkę, przesmażone mięso mielone, duszone grzyby i.t.p. i zamieszać. Później już nic nie da się zrobić, bo będziemy mieszać scalony smalec i wpuścimy do środka powietrze, zepsuje się wraz z zawartością. Przedstawiłem prostą analogię, bo ćwiczyłem ją wielokrotnie.

fot. 4, 5. Widok ogólny na powierzchnię górną znaleziska i ubytek tylnej części. Ta powierzchnia zgarniana była brzegiem na długości szpatułki, 5 - z lewej na dole fałdy zgarnianego materiału. W szczegółach widoczne jest zagłębienie po szpatułce drewnianej, wybranie materiału (dół) i bruzdy ciągnące się w lewo, w dół.

Mieszanie samych tłuszczów i to w formie nie ma żadnego sensu a z utwardzaczem jest jak najbardziej celowe i uzasadnione potrzebą równomiernego połączenia mieszanych składników, rozprowadzenia utwardzacza w masie płynnego jeszcze tłuszczu i to szybko.

Co znowu! Znowu namieszałem, teraz dopiero będzie.

Już nie piszę półsłówkami ani pytaniami, piszę otwartym tekstem o utwardzaczu i krzemieniu jako wyrobie gotowym tego procesu.

Teraz zwrócę Waszą uwagę na ślady pozostawione przez Homo erectusa, sprawcę zamiany tłuszczów w krzemień.

Na jednej z powierzchni bocznych, na płaszczyźnie widoczne jest pęknięcie na całej długości i na całej długości jest ono pod kątem tu ok. 20 st. do krawędzi drugiej powierzchni. Patrząc po linii pęknięcia na przełom z jednej strony widzimy ok. 10-12 mmm. przełomu w kącie prostym a powyżej tego dolana druga porcja tłuszczu. Patrząc na przełom w drugim końcu znaleziska widzimy w kącie prostym przełom jednorodny grubości 5-6 cm. Wielkość tych przełomów pokrywa się dokładnie z linią pęknięcia na powierzchni bocznej.

W szerszym końcu znaleziska, w ubytku widoczny jest wierzch pierwszej porcji i nieczystości. Jest to płaszczyzna pierwszego wylewu wystająca spod drugiej wierzchniej porcji widoczna w ubytku dolewki.

Znowu mamy tu do czynienia z pochyleniem formy do zalewania, nalewania tłuszczu i znowu z kolejnymi porcjami dolewanego tłuszczu, znowu z czynnością mieszania składników. To się nazywa powtarzalność zjawiska, tu czynności technologicznych i narzędzi; formy i mieszadła.

fot. 6. Zbliżenie na ubytek czuba znaleziska. Pozycja znaleziska odwrócona, trójkąt u góry to poziom tłuszczu po wylaniu pierwszej porcji tłuszczu. Poniżej materiał drugiej porcji. Te materiały nie zostały wymieszane, był mieszany tylko materiał dolewki. Jasne plamy i plamki to ślady pozostawione w masie wyrobu przez mieszadło (szpatułkę).

fot. 7. Widok przełomu na końcu znaleziska, cały przełom to materiał jednorodny z pierwszej porcji wylanego tłuszczu. Różnica poziomów tego i poprzedniego przełomu określa kąt nachylenia formy, rynny.

Na drugiej powierzchni bocznej kąta prostego pierwsza warstwa tłuszczu wylała się równomiernie w korytku ale następna wygląda na nie dolaną, odstawała od płaszczyzny. Trzeba ją było nagarniać do ściany formy i nasz przodek nagarniał ją drewnianą szpatułką – w tym znalezisku mieszadła w środku brak, bo robota doczekała się końca, nie było wypadku przy pracy, jak poprzednio.

Ale patrząc z góry na powierzchnię zewnętrzną, zagarniętą całą długością  szpatułki, widoczne są i ślad (wgłębienie) końca szpatułki (płaskiego patyczka), dół po wybranym, przemieszczonym materiale i ślady bruzd i brudów w bruzdach podczas mieszania i nagarniania tłuszczu na tę stronę formy.

Technologia powtarzalna i stosowana, do czego?

Odpowiem od razu, do wykonania ostrza radła, pługu czy jak by to zwał. Bo też nic innego nie przychodzi mi do głowy. Moje przypuszczenia widoczne są w obniżeniu jednego końca znaleziska.

To obniżenie pod kątem zmierza do czuba kamienia tworząc ostry szpic narzędzia (żądło), ten czubek jest w znalezisku odłupany. Ale widoczne jest wykonanie tego obniżenia przez łupanie krzemienia metodą „łuskania” tj. odłupywania odłupków od rdzenia po obwodzie, na okrągło.

fot. 8.  Widok czuba znaleziska;
1 - powierzchnie zgarniane krawędzią szpatułki, formowanie kształtu czuba na całej jego długości.
2 - ubytek ostrego szpica, żądła.
3 - pas łupania, łuskania kamienia wykonany na gotowym wyrobie, po związaniu materiału. Podczas zgarniania powierzchni 1, na krawędzi z powierzchnią górna tworzyły się nadmiary (fałdy) materiału. To trzeba było zlikwidować ale już na krzemieniu.
4 - w powierzchni górnej widoczna plama nie przetopionego tłuszczu.
5 - na powierzchni górnej widoczne fałdy materiału, tłuszcz gęstniał a czasu brakowało.

fot. 9.  Dogodna pozycja do pokazania "łuszczenia" po obwodzie.

Być może metoda nie jest znana uczonym a ja spotkałem się z nią wielokrotnie w zużytych rdzeniach krzemiennych. Po odłupaniu n odłupków nasz przodek wykonywał kilka kolejnych odłupań na obwodzie (łuskanie). Takie miejsca są wypolerowane od polerowania stożków na długości ostrzy oszczepów. Wklęsłe odłupania i bez żadnych ostrych krawędzi doskonale się do tego nadawały i pasowały a zbędny już materiał został jeszcze raz wykorzystany.

Prawdziwi myśliwi, wieczorami przy ognisku, zajmowali się tylko polerowaniem ostrzy (stożków) swoich oszczepów i słuchaniem bajek. Tak wypolerowane ostrza oszczepów gładko wchodziły w ciała ofiar, zdobyczy.

Materiał krzemienny znaleziska jest przetopionym pierwotnie tłuszczem ale nie dogotowanym do końca, kolor szary półprzezroczysty a na wierzchu znaleziska jaśniejsza plama nie przegotowanego tłuszczu ale nie surowego.

Z czekaniem na kamień nie było problemu, po kilku godzinach lub dniach krzemień był związany i gotowy do łupania albo użycia.

Tak w skrócie wygląda mienianie tłuszczów w krzemień. Sztuczny kamień ale nie wygniatany w porcje, jak poprzednio i nie czekany dziesiątki lub setki tysięcy lat aż skamienieje.

Naszych przodków z Neolitu nie podejrzewam ani o odlewanie sztucznego krzemienia, ani o łupanie żądła radła na znalezionym krzemieniu. Do tego potrzebna by była ciągłość przekazu a ciągłości brak. Nawet jeśli znalazł odpowiedni sztuczny krzemień po Homo erectusie, to i tak nie wiedział, co z nim zrobić.

P.s. Od tygodnia jestem zasłużonym emerytem a nie bezrobotnym i bez emerytury. Teraz mogę sobie pohulać po Paleolocie, a co?

foto autor.                                  s. hab. Roman Wysocki

17.02.2016 Bystrzyca k.Wlenia

Prawa autorskie zastrzeżone.

czarnyroman@hotmail.com